معرفی شبکه خبری آموزشی گیاهان دارویی

اقتباس از خبرگزاری مهر، در بهار که بیابان‌ها سر سبز می‌شود، در روستاهای اطراف شهرستان گناوه گیاهانی می رویند که مصرف غذایی دارند و مردم از آنها به عنوان خوراکی یا مصرف دارویی بهره می‌برند.

یکی از این گیاهان سیر وحشی با نام محلی جیکه است که این گیاه خودرو که در اوایل زمستان در اراضی بیابانی و گندمزارهای استان‌های جنوبی به ویژه فارس، بوشهر و خوزستان برداشت می‌شود، دارای ارزش غذایی فراوانی است و طرفداران زیادی در بین مردم دارد.

در فصل رویش این گیاه مردم محلی زیادی راهی دشت و صحرا می‌شوند تا این گیاه ارزشمند را برای استفاده خود یا برای فروش جمع آوری کنند.

این گیاه همانند سیر بودار و طعم دهنده بسیار خوبی است، خوشمزه و خوش طعم، قوی و طبع بسیار گرمی دارد که در ابتدای فصل رویش با قیمت بالا در بازار خرید و فروش می‌شود و با افزایش برداشت قیمت آن کاهش می‌یابد.

تشخیص و برداشت این گیاه به دلیل مشابه بودن با گیاهان دیگری که ظاهرشان شبیه به آن است سخت و وقت زیادی می‌گیرد و شناخت آن برای همه امکان پذیر نیست و متخصصان خود را می‌طلبد.
گیاه جیکه بدون ساقه است و به صورت چند برگ باریک و بلند از خاک سر می‌زند و به طور معمول برگ‌های آن مواج است و به طور صاف رشد نمی‌کند.

این گیاه بوی خاصی دارد و در محل اتصال آن به زمین، دارای پوسته سفید و نازکی (پاچکو) است که برگ‌ها را محافظت می‌کند.

گیاه جیکه در دو نوع «جیکه ملو» و «جیکه خشو» یافت می‌شود که تفاوت این ۲ نوع در اندازه برگ‌ها و ریشه است و ملو بوی تند تری دارد و بر برگ‌های آن پرزهای نازکی است و خشو بهتر و دارای قیمت بیشتری است.

در شهرستان گناوه مانند سایر نقاط استان بوشهر جیکه برای خام خوری با نان و دیگر غذاها، قاطی کردن با پلو و گمنه (غذای محلی) شبیه سبزی پلو استفاده دارد.

علاوه بر آن جیکه در تهیه یک نوع نان محلی به نام مشتک یا بلبل کاربرد دارد و پخت این نوع نان محلی از دیگر استفاده‌های مردم این منطقه از این گیاه است که شهرت و آوازه زیادی دارد.
طرز تهیه بل بل جیکه ای

پس از تمیز کردن، شستشو و خرد کردن جیکه، آن را با ادویه جات مانند زردچوبه، فلفل، نمک و لیمو خشک قاطی می‌کنند.

بعد به اندازه لازم آرد را خمیر کرده و نان‌های کوچکی به نام «بل بل» درست می‌کنند سپس مقداری «جیکه» را روی یک از نان‌ها می پاشند و نان دیگری روی آن می‌گذارند و با انگشتان دو دست آنها را به آرامی به هم فشارمی دهند تالبه‌های شأن بچسبد و «جیکه» بیرون نریزد.

وقتی تمام نان‌های آماده شد، آن هارا روی تابه داغ قرار می‌دهند و می‌پزند. یک سمت نان که پخت، آن را بر می‌گردانند تا لایه زیرین نیز پخته شود. و بعد از آنکه همه ی نان‌ها پخته شدند، با روغن، چرب و مصرف می‌شوند.
از این نوع غذا که در واقع دو نان به هم چسبیده هستند معمولاً برای شام یا صبحانه استفاده می‌کنند که گاهی نیز به جای «جیکه»، آنان را با «پیاز» درست می‌کنند که به آن «بل بل پیازی» می‌گویند.

کشت گیاهان دارویی در مراتع

سرپرست اداره منابع طبیعی و آبخیزداری گناوه در گفتگو با خبرنگار مهر اظهار داشت: حفاظت از جنگل‌ها و مراتع و منابع طبیعی تنها از عهده یک سازمان بر نمی‌آید بلکه همه مردم باید خود را در حفظ آنها مسئول بدانند.

زبیده دهداری افزود: جنگل‌ها و مراتع که پهنه وسیعی از مساحت کشور را تشکیل می‌دهند نقش ارزنده و حیاتی در حفظ تعادل محیط زیست، جلوگیری از فرسایش خاک، حفظ و تأمین ذخایر و منابع آب زیرزمینی، جلوگیری از بروز سیلاب‌های مخرب و … ایفا می‌کنند.

وی گفت: در این راستا یکی از اقدامات انجام گرفته در استان بوشهر و شهرستان گناوه پروژه قرق مراتع و مدیریت چرا است.

وی بیان کرد: در پروژه قرق مراتع از ورود دام در ۱۵ آبان ماه الی ۱۵ فرودین ماه در مکان قرق شده جلوگیری می‌شود که این امر باعث حفظ و تقویت پوشش گیاهی، جلوگیری از انقراض گونه‌های مرتعی کمیاب، تثبیت خاک، افزایش نفوذ ذخیره نزولات و…. می‌شود.

سرپرست اداره منابع طبیعی و آبخیزداری گناوه بیان کرد: از دیگر اقدامات برای تقویت پوشش گیاهی، حفظ و احیا مراتع در استان بوشهر و شهرستان گناوه، احداث هلالی آب گیر توأم با بذرکاری با هدف مدیریت روان آب، ذخیره نزولات و تقویت پوشش گیاهی است.

وی ادامه داد: کشت گیاهان دارویی در مراتع مستعد نیز توسط اداره منابع طبیعی و مشارکت‌های مردمی صورت می‌گیرد که باعث تقویت و احیا گونه‌های مرتعی می‌شود.

باید ضمن برداشت و استفاده صحیح از منابع و نعمت‌های خدادادی در طبیعت، مراقبت و محافظت از آنها را نیز به عنوان یک امانت الهی وظیفه خود بدانیم و در حفظ آنها کوتاهی نکنیم.

به گزارش مرکزاطلاعات بیوتکنولوژی ایران، سعید بلالایی اظهار کرد: پتانسیل دانشگاه‎ها در نیروی عظیم دانشجویی این امکان را فراهم می کند که به راحتی در مسیر زیست فناوری پیشرفت کنیم.

وی ادامه داد: نیاز است تعداد زیادی از دانش آموختگان مهندسی، زمینه های مشترک فعالیت با علوم زیستی را بیابند و برای آینده فناوری دستگاه ها و مواد مختلف در غالب دارو و بایو مواد را تولید و در فناوری های نوآور نقش موثر داشته باشند.

بلالایی عنوان کرد: با ایجاد فناوری های نوین محققان جایگاه ویژه ای را در زمینه اشتغال و کارآفرینی به خود اختصاص می دهند.

عضو هیات علمی دانشگاه خواجه نصیر افزود: زیست فناوری به عنوان حوزه فعال پژوهشی نه تنها در مراکز دانشگاهی و تحقیقاتی مطرح است بلکه در صنعت نیز جایگاه ویژه ای دارد.

وی ادامه داد: در حال حاضر یکی از فعالیت های مهم دانشگاه های مطرح در حوزه زیست فناوری است.

بلالایی گفت: در دانشگاه صنعتی خواجه نصیر تلاش بر این است از طریق همکاری با دانشگاه های علوم پزشکی دپارتمانی با نام زیست فناوری تاسیس شود.

عضو هیات علمی دانشکده شیمی دانشگاه خواجه نصیر الدین طوسی افزود: در این دپارتمان با تشکیل یک شبکه، امکان فعالیت های مشترک با همکاران دانشگاه علوم پزشکی فراهم می شود.

دستاوردهای دانشگاه در حوزه دارویی

بلالایی اظهار کرد: در ۱۰ سال گذشته تهیه مواد موثره دارویی پپتیدی و داروهای مختلف در پژوهشکده شیمی پپتیدی صورت گرفته است.

وی ادامه داد: دانشگاه خواجه نصیر بیش از ۱۵ ماده موثره و مواد دارویی خاص را که ارزش افزوده بسیار بالایی داشته به تولید رسانده است.

عضو هیات علمی دانشگاه خواجه نصیر توضیح داد: هزینه خرید و واردات یک میلی گرم این ترکیبات از خارج از کشور بالغ بر ۵۰۰ یورو است که در داخل تولید شد.

پژوهشگاه بیوتکنولوژی کشاورزی، مهران عنایتی شریعت پناهی مدیر گروه کشت بافت و سلول این پژوهشگاه اظهار داشت: در حال حاضر ۹۸ درصد بذور سبزی و صیفی جات کشور وارداتی است که سالانه طبق آمار رسمی حدود ۹۰ میلیون دلار و براساس آمار غیررسمی بالغ بر ۲۰۰ میلیون دلار صرف واردات آنها می شود. علاوه بر ارزبری، بذرهای وارداتی برای شرایط آب و هوایی ایران اصلاح نشده‌اند و مصرف آب آنها بالاست.

به گفته وی برای تولید بذرهای هیبرید مورد نیاز در کشور و بی نیازی از واردات باید به تکنولوژی تولید لاینهای مادری بذور دست پیدا کرد که کمپانیهای خارجی به هیچ وجه چنین تکنولوژی ای را به ما نمی دهند یا این که با استفاده از روش هاپلوئیدی و اصلاح معکوس به این لاینها برسیم. در این راستا پژوهشگاه بیوتکنولوژی کشاورزی اقدام به تولید بذرهای هیبرید به روش اصلاح معکوس کرده که به تهیه پروتکلهای تولید گیاهان دابل هاپلویبد در سبزی های مختلف و تولید لاینهای مادر مورد نیاز تولید بذرهای هیبرید منجر شده است.

شریعت پناهی با اشاره به این که تولید گیاهان دابل هاپلوئید از سریعترین روشهای به‌نژادی و اصلاح نباتات است، خاطرنشان کرد: گیاهان هاپلوئید گیاهانی هستند که تعداد کروموزومهای اصلی آنها به نصف کاهش یافته و گیاهان دابل هاپلوئید هم از تولید هاپلوئید و دو برابر کردن کروموزومهای آنها ایجاد می شوند.

وی تولید بذرهای هیبرید سازگار با آب و هوای ایران و امکان فروش تکنولوژی به خارج را از دستاوردهای اقتصادی این طرح عنوان کرد و گفت: در گیاه خیار از روش دیگری برای تولید هاپلوئید استفاده می کنیم بدین صورت که دانه های گرده را با قرار دادن در معرض پرتوهای گاما  در سازمان انرژی اتمی عقیم کرده و آنها را گرده افشانی می‌کنیم. حاصل این فرایند جنین خیار هاپلوئید است که فاقد ژنوم گیاه پدری است. در ادامه جنین را اصطلاحا نجات می دهیم و با آن گیاه هاپلوئید تولید می‌کنیم که در تولید لاین قابل استفاده است.

شریعت پناهی تصریح کرد: با تحقیقات انجام شده امکان تولید لاین های اینبرد (Inbred line ) و دبل هاپلوئید کلزا و صیفی جات از جمله گیاه فلفل دلمه ای را هم داریم که آماده واگذاری به بخش خصوصی است تا هیبرید های مناسب مناطق مختلف کشور را معرفی کنند.

مدیر گروه کشت بافت و سلول پژوهشگاه بیوتکنولوژی کشاورزی افزود: اخیرا سیستم جدیدی برای تولید هدفمند لاین‌ها از طریق مهندسی ژنتیک ابداع شده که فرایند مهندسی معکوس را با تعداد کمی لاین دبل هاپلوئید میسر می کند که با توسعه آنها درصددیم فرایند به‌نژادی را در مدت زمانی کوتاه‌تر انجام دهیم.

دانشیار پژوهشگاه بیوتکنولوژی کشاورزی درباره امکان انتقال دانش فنی به‌نژادی این محصولات از طریق سازمان فائو گفت: تولید بذور هیبرید سبزی و صیفی جات با توجه به سود آوری بالای آن برخلاف غلات که اغلب با پشتوانه دولتی تولید می‌شوند در اختیار بخش خصوصی است و امکان انتقال دانش مربوطه از طریق فائو و سازمان های بین المللی دیگر وجود ندارد. البته
تلاش داریم بعد از توسعه فناوری تولید بذور هیبرید در کشور با شرکتهای خارجی همکاری مشترک داشته و بازار منطقه را در اختیار بگیریم.

وی خاطرنشان کرد: آزمایشگاه کشت بافت پژوهشگاه بیوتکنولوژی کشاورزی جزو ۱۰ تا ۱۵ آزمایشگاه پیشرو دنیا در تولید بذرهای هیبرید به روش اصلاح معکوس است و یکی از سازمانهای بزرگ بین المللی با اختصاص بودجه تحقیقات و تهیه پروتکل تولید گیاهان هاپلوئید برنج و سورگوم را به پژوهشگاه سفارش داده تا در ادامه به کشورهای آفریقایی و بخشهایی از آسیا منتقل شود. مراکز تحقیقات کشاورزی از جمله یکی از دانشگاه های آلمان هم در زمینه توسعه سیستمهای هاپلوئید در حوزه تحقیقات از این بخش دعوت کرده اند.

استفاده از ترکیبات دارویی مشتق از گیاهان، نه تنها قدمت زیادی دارد، بلکه به‌دلیل عوارض جانبی بی‌شمار داروهای شیمیایی از یک‌سو و نارسایی‌های متعدد طب نوین در درمان برخی از بیماری‌ها با گذشت زمان، بار دیگر پرورش و تولید گیاهان دارویی با رشد قابل‌توجهی روبرو شده‌است. در تحقیق حاضر سعی شده است تا ضمن معرفی برخی از روش‌های بیوتکنولوژیک مورد استفاده در شناسایی و تولید گیاهان دارویی، اهمیت اقتصادی متابولیت‌های دارویی مشتق از این گیاهان و ارزش بالای آنها برای کشورهایی همچون ایران که دارای تنوع بالایی از گیاهان دارویی هستند مشخص شود.
● مقدمه
سابقه استفاده از گیاهان دارویی به زمان‌های بسیار دور برمی‌گردد؛ به‌طوری‌که حتی در کتب قدیمی مانند انجیل و کتاب مقدس باستانی هند (ودا(. استفاده از برخی گیاهان در درمان بیماری‌ها توصیه شده است. اما قدمت استفاده از گیاهان دارویی، به‌معنی روند رو به کاهش آن در دنیای مدرن امروزی نیست. امروزه در جوامع صنعتی و در بسیاری از کشورهای پیشرفته و درحال توسعه، استفاده از طب سنتی و گیاهان دارویی برای حفظ سلامتی، به‌دلیل افزایش اعتماد مردم به استفاده از این گیاهان، بسیار چشمگیر است.
طبق برآوردی که توسط سازمان بهداشت جهانی ( WHO ) صورت گرفته است، بیش از ۸۰ درصد مردم جهان (نزدیک به ۵ میلیارد نفر)‌، برای درمان بیماری‌ها هنوز از داروهای گیاهی استفاده می‌کنند. تقریباً یک چهارم داروهای تهیه‌شده‌ دنیا دارای منشأ گیاهی هستند که یا مستقیماً از گیاهان عصاره‌گیری شده‌اند و یا بر اساس ترکیب گیاهی،‌ مدوله و سنتز شده‌اند. کار بر روی طب سنتی و استفاده از گیاهان دارویی، در سراسر جهان و به‌خصوص هند، ژاپن، پاکستان، سریلانکا و تایلند در دست انجام می‌باشد. در اروپا و در کشورهایی از قبیل آلبانی، بلغارستان، کرواسی، فرانسه، آلمان، مجارستان، هلند، اسپانیا و انگلستان و همچنین ترکیه، حدود ۱۵۰۰ گونه از گیاهان دارویی و معطر مورد استفاده قرار گرفته و در حدود ۱۴۰۰ محصول گیاهی در اروپا و ایالات متحده تولید می‌شود. در حدود ۲۵ درصد از داروهای تجویزشده در ایالات متحده، حاوی حداقل یک ترکیب فعال گیاهی هستند. در چین، فروش داروهای سنتی در طول ۵ سال اخیر دو برابر شده است. در هند نیز صادرات گیاهان دارویی نسبت به سال‌های قبل سه برابر شده است. تعداد زیادی از فرآورده‌های دارویی مشهور از گیاهان بدست می‌آیند. مثلاٌ، معمول‌ترین مسکن، یعنی (آسپرین)‌ از گونه‌های بید Salix و Spiraea به‌دست می‌آید. همچنین داروهای ضد سرطانی چون Paclitaxel و Vinblastine فقط از منابع گیاهی حاصل می‌شوند.
بنابراین استفاده از روش‌های بیوتکنولوژیک به‌منظور تکثیر و افزایش توان ژنتیکی گیاهان دارویی و همچنین شناسایی سریع‌تر و دقیق‌تر ژنوتیپ‌هایی که فرآورده بیشتری تولید می‌کنند، می‌تواند بسیار مفید و از لحاظ تجاری سودآور باشد. در مطلب حاضر، روش‌های مختلف بیوتکنولوژیک که می‌توانند در زمینه افزایش بهره‌وری گیاهان دارویی به‌کار روند معرفی خواهند شد.
● کاربردهای ” کشت بافت ” در زمینه گیاهان دارویی
یکی از بخش‌های مهم بیوتکنولوژی “کشت بافت” است که کاربردهای مختلف آن در زمینه گیاهان دارویی، از جنبه‌های مختلفی قابل بررسی است:
۱) باززایی در شرایط آزمایشگاهی ( In-Vitro Regeneration ):
تکثیر گیاهان در شرایط آزمایشگاهی، روشی بسیار مفید جهت تولید داروهای گیاهی باکیفیت است. روش‌های مختلفی برای تکثیر در آزمایشگاه وجود دارد که از جمله‌ آنها، ریزازدیادی است. ریزازدیادی فواید زیادی نسبت به روش‌های سنتی تکثیر دارد. با ریزازدیادی می‌توان نرخ تکثیر را بالا برد و مواد گیاهی عاری از پاتوژن تولید کرد. گزارش‌های زیادی در ارتباط با بکارگیری تکنیک ” کشت بافت ” جهت تکثیر گیاهان دارویی وجود دارد. با این روش برای ایجاد کلون‌های گیاهی از تیره لاله در مدت ۱۲۰ روز بیش از ۴۰۰ گیاه کوچک همگن و یک شکل گرفته شد که ۹۰ درصد آنها به رشد معمولی خود ادامه دادند. برای اصلاح گل انگشتانه، از نظر صفات ساختاری، مقدار بیوماس، میزان مواد مؤثره و غیره با مشکلات زیادی مواجه خواهیم شد ولی با تکثیر رویشی این گیاه از راه کشت بافت و سلول، می‌توان بر آن مشکلات غلبه نمود. چنان‌که مؤسسه گیاهان دارویی بوداکالاز در مجارستان از راه کشت بافت و سلول گل انگشتانه موسوم به آکسفورد، توانست پایه‌هایی کاملاٌ همگن و یک شکل از گیاه مذکور به‌دست آورد. از جمله گیاهان دیگر می‌توان موارد زیر را نام برد:
ـ Catharanthus roseus
ـ Cinchona ledgeriana
ـ Digitalis spp
ـ Rehmannia glutinosa
ـ Rauvolfia serpentina
ـ Isoplexis canariensis 
۲) باززایی از طریق جنین‌‌زایی سوماتیک )غیرجنسی):
تولید و توسعه مؤثر جنین‌های سوماتیک، پیش‌نیازی برای تولید گیاهان در سطح تجاری است. جنین‌زایی سوماتیک فرآیندی است که طی آن گروهی از سلول‌ها یا بافت‌های سوماتیک، جنین‌های سوماتیک تشکیل می‌دهند. این جنین‌ها شبیه جنین‌های زیگوتی (جنین‌های حاصل از لقاح جنسی) هستند و در محیط کشت مناسب می‌توانند به نهال تبدیل شوند. باززایی گیاهان با استفاده از جنین‌زایی سوماتیک از یک سلول، در بسیاری از گونه‌های گیاهان دارویی به اثبات رسیده است. بنابراین در این حالت با توجه به پتانسیل متفاوت سلول‌های مختلف در تولید یک ترکیب دارویی، می‌توان گیاهانی با ویژگی برتر نسبت به گیاه اولیه تولید نمود. ازجمله گیاهان دارویی که توانسته‌اند از آنها جنین سوماتیک به‌دست آورند، می‌توان موارد زیر را بیان نمود:
ـ Podophyllum hexandrum
ـ Bunium persicum
ـ Acacia catechu
ـ Aesculus hippocastanum and Psoralea corylifolia
۳) حفاظت گونه‌های گیاهان دارویی از طریق نگهداری در سرما:
با تکیه بر کشت بافت و سلول می‌توان برای نگهداری کالتیوارهای مورد نظر در بانک ژن یا برای نگهداری طولانی مدت اندام‌های تکثیر گیاه در محیط نیتروژن مایع، اقدام نمود. نگهداری در سرما، یک تکنیک مفید جهت حفاظت از کشت‌های سلولی در شرایط آزمایشگاهی است. در این روش با استفاده از نیتروژن مایع (۱۹۶- درجه سانتی‌گراد) فرآیند تقسیم سلولی و سایر فرآیندهای متابولیکی و بیوشیمیایی متوقف شده و در نتیجه می‌توان بافت یا سلول گیاهی را مدت زمان بیشتری نگهداری و حفظ نمود. با توجه به اینکه می‌توان از کشت‌های نگهداری شده در سرما، گیاه کامل باززایی کرد، لذا این تکنیک می‌تواند روشی مفید جهت حفاظت از گیاهان دارویی در معرض انقراض باشد. مثلاً بر اساس گزارشات منتشر شده، روش نگهداری در سرما، روشی مؤثر جهت نگهداری کشت‌های سلولی گیاهان دارویی تولیدکننده آلکالوئید همچون Rauvollfia serpentine , D. lanalta , A. belladonna , Hyoscyamus spp . است. این تکنیک، می‌تواند جهت نگهداری طیفی از بافت‌های گیاهی چون مریستم‌ها، بساک و دانه گرده، جنین، کالوس و پروتوپلاست به‌کار رود. تنها محدودیت این روش، مشکل دسترسی به نیتروژن مایع است.
۴) تولید متابولیت‌های ثانویه از گیاهان دارویی:
از لحاظ تاریخی، اگرچه تکنیک ” کشت بافت ” برای اولین بار، در سال‌های ۱۹۴۰-۱۹۳۹ در مورد گیاهان به‌کار گرفته‌شد، ولی در سال ۱۹۵۶ بود که یک شرکت دارویی در کشور آمریکا ( Pfizer Inc ) اولین پتنت را در مورد تولید متابولیت‌ها با استفاده از کشت توده‌ای سلول‌ها منتشر کرد. کول و استابو (۱۹۶۷) و هبل و همکاران (۱۹۶۸) توانستند مقادیر بیشتری از ترکیبات ویسناجین ( Visnagin ) و دیوسجنین ( Diosgenin ) را با استفاده از کشت بافت نسبت به حالت طبیعی (استخراج از گیاه کامل) به‌‌دست آورند. گیاهان، منبع بسیاری از مواد شیمیایی هستند که به‌عنوان ترکیب دارویی مصرف می‌شوند. فرآورده‌های حاصل از متابولیسم ثانویه گیاهی ( Secondary Metabolite ) جزو گرانبهاترین ترکیب شیمیایی گیاهی ( Phytochemical ) هستند. با استفاد از کشت بافت می‌توان متابولیت‌های ثانویه را در شرایط آزمایشگاهی تولید نمود. لازم به‌ذکر است که متابولیت‌های ثانویه، دسته‌ای از مواد شامل اسیدهای پیچیده، لاکتون‌ها، فلاونوئیدها و آنتوسیانین‌ها هستند که به‌صورت عصاره یا پودرهای گیاهی در درمان بسیاری از بیماری‌های شایع به‌کار برده می‌شوند.
▪ راهکارهای افزایش متابولیت‌های ثانویه گیاهی از طریق کشت بافت
ـ استفاده از محرک‌های ( Elicitors ) زنده و غیر زنده‌ای که می‌توانند مسیرهای متابولیکی سنتز متابولیت‌های ثانویه را تحت تأثیر قرار داده و میزان تولید آنها را افزایش دهند. لازم به‌ذکر است که این محرک‌ها در شرایط طبیعی نیز بر گیاه تأثیر گذاشته و باعث تولید یک متابولیت خاص می‌شوند.
ـ افزودن ترکیب اولیه ( Precursor ) مناسب به محیط‌کشت، با این دیدگاه که تولید محصول نهایی در نتیجه وجود این ترکیبات در محیط‌کشت، القاء شود.
ـ افزایش تولید یک متابولیت ثانویه در اثر ایجاد ژنوتیپ‌های جدیدی که از طریق امتزاج پروتوپلاست یا مهندسی ژنتیک، به‌دست می‌آیند.
ـ استفاده از مواد موتاژن جهت ایجاد واریته‌های پربازده
ـ کشت بافت ریشه گیاهان دارویی (ریشه، نسبت به بافت‌های گیاهی دیگر، پتانسیل بیشتری جهت تولید متابولیت‌های ثانویه دارد)
▪ مثال‌ها
مثال‌های قابل ذکر آنقدر زیاد است که تصور می‌شود هر ماده‌ای با منشاء گیاهی، از جمله، متابولیت‌های ثانویه را می‌توان به‌وسیله کشت‌های سلولی تولید کرد: از جمله ترکیباتی که از طریق کشت سلولی و کشت بافت به تولید انبوه رسیده است،‌ داروی ضد سرطان تاکسول است. این دارو که در درمان سرطان‌های سینه و تخمدان به‌کار می‌رود از پوست تنه درخت سرخدار ( Taxus brevilifolia L ) استخراج می‌گردد. از آنجایی‌که تولید تاکسول به‌دلیل وجود ۱۰ هسته استروئیدی در ساختار شیمیایی آن بسیار مشکل است و جمعیت طبیعی درختان سرخدار نیز برای استخراج این ماده بسیار اندک است، لذا راهکار دیگری را برای تولید تاکسول باید به‌کار گرفت. در حال حاضر، برای تولید تاکسول از تکنیک کشت بافت و کشت قارچ‌هایی که بر روی درخت رشد کرده و تاکسول تولید می‌کنند،‌ استفاده می‌گردد.
سولاسودین ( Solasodine ) نیز از ترکیبات دیگری است که از طریق کشت سوسپانسیون سلولی گیاه Solanum eleganifoliu به‌دست می‌آید. از جمله متابولیت‌های دیگری که از طریق تکنیک کشت بافت و در مقیاس تجاری تولید می‌شود، شیکونین ( Shikonin ) (رنگی با خاصیت ضد حساسیت و ضد باکتری) است. مثال‌های زیر گویای کارایی تکنیک کشت بافت در تولید متابولیت‌های ثانویه است.
تولید آلکالوئید پیرولیزیدین ( Pyrolizidine ) از کشت بافت ریشه Senecio sp ، سفالین ( Cephaelin ) و امتین ( Emetine ) از کشت کالوس Cephaelis ipecacuanha ، آلکالوئید کوئینولین ( Quinoline ) از کشت سوسپانسیون سلولی Cinchona ledgerione و افزایش بیوسنتز آلکالوئیدهای ایندولی با استفاده از کشت سوسپانسیون سلولی گیاه Catharanthus roseus .
▪ استفاده از بیورآکتورها در تولید صنعتی متابولیت‌های ثانویه
تولید متابولیت ثانویه گیاهی با خصوصیات دارویی در شرایط آزمایشگاهی، فواید زیادی در مقایسه با استخراج این ترکیبات از گیاهان، تحت شرایط طبیعی دارد. کنترل دقیق پارامترهای مختلف، سبب می‌شود که کیفیت مواد حاصل در طول زمان تغییر نکند. درحالی که در شرایط طبیعی مرتباٌ تحت تأثیر شرایط آب و هوایی و آفات است. تحقیقات زیادی در زمینه استفاده از کشت‌های سوسپانسیون و سلول گیاهی برای تولید متابولیت‌های ثانویه صورت گرفته است. از جمله ابزارهایی که برای کشت وسیع سلول‌های گیاهی به‌کار رفته‌اند، بیورآکتورها هستند. بیورآکتورها، مهمترین ابزار در تولید تجاری متابولیت‌های ثانویه از طریق روش‌های بیوتکنولوژیک، محسوب می‌شوند.

در این نشست با حضور دکتر پورعابدی، معاون پژوهش و فناوری جهاددانشگاهی، دکتر یزدانی، مدیرکل دفتر تخصصی کشاورزی و منابع طبیعی، روسای سازمان های فعال در حوزه گیاهان دارویی جهاددانشگاهی و دکتر زینلی، مجری طرح ملی گیاهان دارویی وزارت جهاد کشاورزی، در محل دفتر مرکزی جهاددانشگاهی برگزار شد.

در این نشست، توانمندی ها و دستاوردهای بالقوه و بالفعل گیاهان دارویی در مجموعه ی جهاددانشگاهی کشور معرفی شد و دکتر پورعابدی با اشاره به ظرفیت های مناسب جهاددانشگاهی در حوزه ی گیاهان دارویی، اعطای ماموریت های ویژه و مشخص به این نهاد را خواستار شد.

در ادامه دکتر زینلی، ضمن اعلام حمایت از فعالیت های جهاددانشگاهی در حوزه ی گیاهان دارویی، اظهار کرد: این حمایت ها در زمینه ی تولید نشاء گواهی شده، خرید ژرم پلاسم های مورد نیاز از جمله رازک و ایجاد سامانه ی مدیریت زنجیره ی ارزش گیاهان دارویی از واحدهای استانی و نیز تخصیص اعتبارات مادی و معنوی در قالب یارانه ی تولید نشاء و تسهیلات ارزان قیمت، صورت می پذیرد.

بنا بر اعلام روابط عمومی جهاددانشگاهی، وی با اشاره به حمایت از فرآوری تولیدشده از گیاهان عناب و زرشک بیان کرد: درخواست های جهاددانشگاهی را به وزیر جهادکشاورزی انعکاس می دهیم و نشست های بعدی را برای پیگیری موضوعات مطرح شده تا به دست آوردن نتیجه، دنبال می کنیم.

مدیرکل منابع طبیعی استان زنجان گفت: استان زنجان پتانسیل‌های خوبی برای کشت گیاهان دارویی دارد که در این میان شناسایی عرصه‌های مستعد برای کشت گیاهان دارویی در زنجان در حال انجام است.

خلیل آقاجان لو اظهار داشت: به‌منظور بالا بردن فرهنگ عمومی کشت گیاهان دارویی و توانمندسازی جوامع محلی و در راستای اجرای پروژه‌های مربوط به صندوق توسعه ملی کشت گل محمدی درایجرود به مساحت ۱۰ هکتار انجام می‌شود.

وی اظهار کرد: گرایش جهانی به گیاهان دارویی در سال‌های گذشته افزایش‌یافته و کشورها تلاش کردند تا مصرف گیاهان دارویی را در کشور خود افزایش دهند.

مدیرکل منابع طبیعی استان زنجان گفت: بر اساس گزارش سازمان جهانی بهداشت ۱۱۰ کشور از ۱۹۳ کشور عضو این سازمان استراتژی‌هایی  را برای ترویج مصرف داروهای سنتی تدوین و اجرا کرده‌اند این در حالی است که تعداد این کشورها در سال ۱۹۸۶ حدود ۱۴ کشور بوده است.

آقاجان لو تأکید کرد: استان زنجان پتانسیل‌های خوبی برای کشت گیاهان دارویی دارد و از هزار و ۲۰۰ نوع گونه گیاهی دارویی بیش از ۲۲۰ نوع گونه گیاه دارویی در استان زنجان وجود دارد.

وی افزود: مهم‌ترین نوع گیاهان دارویی استان زنجان، گل محمدی، زعفران و آویشن است و سال گذشته سطح زیر کشت گل محمدی ۲۷ هکتار بود.

مدیرکل منابع طبیعی استان زنجان با اشاره به اینکه شناسایی عرصه‌های مستعد برای کشت گیاهان دارویی در استان زنجان در حال انجام است، گفت: توسعه کشت گیاهان دارویی نیاز به آموزش دارد.

وی تصریح کرد: استان زنجان از غنای گونه‌ای زیادی برخوردار بوده و همین امر سبب شده که اهالی استان از گذشته بسیار دور به استفاده از گیاهان دارویی توجه ویژه داشته باشند.

مدیرکل منابع طبیعی استان زنجان گفت: در سال به‌صورت سنتی کتیرا، ثعلب، گل محمدی، موسیر و گیاهان دارویی دیگر توسط روستائیان برداشت می‌شود.

یک متخصص طب سنتی گفت: مصرف روزانه ترکیب یک گیاه دارویی با عسل باعث جلوگیری از سفید شدن موها و تیره شدن مجدد آن می‌شود.

حسن اکبری متخصص طب سنتی درباره خواص هلیله سیاه گفت: گیاه هلیله دارای انواع گوناگونی است، هلیله سیاه، هلیله زرد، هلیله هندی، هلیله کابلی از گونه‌های مختلف این گیاه دارویی هستند که هر یک به طور مجزا خواص درمانی منحصر به خود را دارد؛ از هلیله خواص زیادی مانند تقویت معده، تقویت نور چشم و بینایی، تقویت کبد، رفع بوی بد دهان، درمان یبوست، تسکین سر درد و درد مفاصل به ویژه زانو و آرنج، درمان اسهال، تقویت حافظه و قوای فکری، کمک به درمان آسم، موثر برای کوچک کردن شکم، تصفیه خون و بسیاری موارد دیگر ذکر شده است.

درمان فوری برای جلوگیری از ریزش مو

وی درباره تاثیر هلیله بر تیره شدن مجدد موها گفت: یکی از مهم ترین خواصی که برای هلیله سیاه ذکر شده، جلوگیری از سفید شدن مو و کمک به برگشتن رنگ موها است؛ به طور کلی اگر مخلوط پودر هلیله سیاه با مقدار مناسبی عسل طبیعی را به مدت یک سال و روزانه سه قاشق چایخوری مصرف کنید  منجر به تیره شدن مجدد موهای سفید می‌شود؛ توجه داشته باشید که برای اثر بخشی این دارو علاوه بر لزوم رعایت کردن کامل مثلث سلامت و اصول تغذیه‌ای، نباید بیشتر از ۳۰ سال سن داشته باشید.

این متخصص طب سنتی تصریح کرد: باید توجه داشت که هیچ‌گاه در مصرف گیاهان دارویی و فرآورده‌های گیاهی، حتی اگر نتایج مطلوبی هم داشته باشند نباید زیاده‌روی کرد؛ چرا که برعکس تصور عموم مردم گیاهان دارویی هم می‌توانند عوارض شدیدی به همراه داشته باشند و باید در مصرف‌ آنها دقت کرد؛  مصرف گیاه هلیله نیز از این اصل مستثنی نیست پس خانم‌های باردار یا شیرده، اطفال و افراد دارای بیماری‌های خاص باید در مصرف آن احتیاط کنند.

منبع: باشگاه خبرنگاران

از محصولاتی که در چهارمین چهارمین جشنواره و نمایشگاه گیاهان دارویی ارائه شد، پانسمانی شبیه پوست بدن انسان است که توسط یک شرکت دانش‌بنیان با هدف ایجاد نوآوری در سلامت و با اتکا بر دانش محققان و طی ۴ سال پژوهش و تحقیق با دستیابی به تکنولوژی پیشرفته ای طراحی شده است. پانسمان پیشرفته ترمیم زخم از فرآورده‌های طبیعی تهیه‌ شده است و موجب سرعت در روند بهبود زخم‌های حاد و مزمن می‌شود. این پانسمان هیدروژل حاوی کلاژن در ابتدا خشک است و وقتی مرطوب می‌شود روی سطح زخم قرار می‌گیرد و مایعات بیولوژیک را در سطح زخم تعدیل می‌کند.

فرمولاسیون این پانسمان مزایایی فراتر از یک پانسمان هیدروژل معمولی فراهم می آورد که این امر  باعث می‌شود مدت زمان بهبود زخم به مراتب کاهش پیدا کند، همچنین درمان زخم های حاد و مزمن که موجب قطع عضو یا مرگ می شوند، با این پانسمان امکان درمان را دارند.

قطع عضو به دلیل عدم بهبود زخم های ناشی از دیابت مسئله ای رایج و بسیار تاثر برانگیز بوده که در زندگی بیمار اثرات منفی زیادی دارد و تولید این پانسمان قدمی در راه بهبودی این بیماران است. این محصول تا به امروز مانع از قطع عضو بسیاری از بیماران دیابتی شده است، همچنین زخم بسترهایی که بسیار حاد بودند و برای سالیان طولانی با هیچ روش درمانی درمان نشده بودند را درمان کرده است.

فناوری بایوتکنولوژی و نانوتکنولوژی برای ساخت پانسمان طبادرم استفاده شده است. این پانسمان با ساختار متخلخل از لحاظ خواص فیزیکی و مکانیکی، بسیار شبیه ساختار پوست انسان است و وقتی روی زخم قرار می گیرد به دلیل شباهت در ساختار بافت هدف برای ترمیم، فرآیند درمان زخم به مراتب با راندمان بالاتری انجام می شود.

محققان پس از بررسی تعداد زیادی از گزینه ها و انجام آزمایشات مختلف، پانسمانی بر پایه پلیمرهای زیست سازگار تولید کرده اند که سازگاری زیادی با بدن انسان دارد و این امر از بروز حساسیت و واکنش های پوستی ممانعت می کند.این محصول اکنون صنعتی شده است.