محمدرضا لبافی حسین آبادی

عضو هیات علمی پژوهشکده گیاهان دارویی، جهاددانشگاهی

عاطفه بابائی

دانشجوی دکترای سیستماتیک گیاهی دانشگاه تربیت مدرس

در گذشته از شیوه‌های مختلفی برای جمع‌آوری اطلاعات در خصوص مباحث و حوزه‌های مختلف علمی استفاده می‌شد نظیر رجوع به کتب مرجع و یا بررسی تک‌به‌تک مطالعات انجام‌گرفته در آن حوزه، که اغلب هم محدود و ناکامل بودند. با گسترش اینترنت در ریشه‌های زندگی مدرن، این ابزار به‌خوبی توانست جایگزینی وسیع و قابل‌اطمینان برای منابع قدیمی، دایرهالمعارف‌ها و کتب مرجع باشد؛ درعین‌حال که از سرعت و تعامل بالاتری نیز برخوردار است.

امروزه اینترنت در کنار تمامی کاربردهایی که برای آن برشمرده می‌شود، ابزاری اطلاعاتی نیز به شمار می‌رود که بسیاری از دانشجویان، محققان و پژوهشگران از آن به‌عنوان مرجعی اطلاعاتی برای انجام پروژه‌های تحقیقاتی خود بهره می‌برند.

دسترسی و بررسی مقالات انجام‌گرفته توسط سایر پژوهشگران در حوزه مطالعاتی مربوطه، چه در ابتدای انجام یک مطالعه یا پروژه تحقیقاتی یا پژوهشی جهت الهام‌گرفتن یا در ادامه کار پژوهشی به‌منظور گسترش ایده‌های آن‌ها از الزامات انجام هر مطالعه‌ای است. بااین‌وجود، عدم وجود یا آشنایی با پایگاه‌ها یا بانک‌های اطلاعاتی مرجع و سایت‌های علمی و تحقیقاتی جامع که بتواند با گردآوری و دسته‌بندی تمامی مطالعات و پژوهش‌های انجام‌گرفته در آن حوزه، سرعت‌بخش انجام مطالعات باشد، همواره یکی از چالش‌های پیش ‌روی دانشجویان و محققان بوده است.

در ادامه، در مقاله حاضر، قصد داریم به معرفی یکی از بانک‌های اطلاعاتی جامع در حوزه گیاهان دارویی بپردازیم.

بانک اطلاعاتی اتنوبوتانی ایران

بانک اطلاعاتی اتنوبوتانی ایران، در سال جاری با هدف گردآوری تمامی مقالات و پایان‌نامه‌های مرتبط با حوزه گیاهان دارویی و طب سنتی ایران، که در طول سالیان گذشته توسط محققین و دانشجویان در منابع معتبر داخلی و خارجی به رشته تحریر درآمده است؛ و نیز معرفی و عرضه آن‌ها به پژوهشگران راه‌اندازی شد.

ازآنجایی‌که بیشتر گیاهان معرفی شده در کتب طب سنتی ایرانیان مربوط به گیاهان کشورهای همسایه و یا وارد شده توسط تجار بوده است و از سویی دیگر در تطابق نام‌های گیاهان با نام‌های فارسی مشکلات زیادی وجود دارد، لذا ایجاد این بانک اطلاعاتی که با گردآوری اطلاعات مربوط به گیاهان هر منطقه از ایران که از مقالات و پایان‌نامه‌های انجام‌گرفته در این حوزه استخراج شده است، می‌تواند کمک بزرگی در شناسایی دقیق گیاهان و آداب‌ورسوم اقوام مختلف ایران نماید.

همچنین آگاهی‌یافتن از نحوه درمان در اقوام مختلف ایرانی و دسترسی به این گنجینه‌‏های باارزش می‏‌تواند زمینه را برای احیای طب سنتی فراهم نماید و سبک زندگی جامعه متمدن امروزی الگویی باشد از گذشتگانمان که بیماری را اول با غذا و دوم با دارو درمان می‌نمودند.

به‌منظور سهولت دستیابی به این اطلاعات و صرفه‌جویی در وقت، تمامی این اطلاعات در قالب بانک اطلاعاتی اتنوبوتانی (قوم گیاه‌شناسی) در اختیار علاقه‌مندان قرار گرفته است. استفاده از این اطلاعات باارزش و تجارب طولانی می‌تواند در تولید داروهای با منشأ گیاهی، به‌عنوان جایگزینی مناسب برای داروهای شیمیایی و سنتتیک مورداستفاده قرار گیرد که کاربردهایی بسیار حائز اهمیت در صنایع داروسازی خواهند داشت.

در این بانک اطلاعاتی که به همت آقای دکتر محمدرضا لبافی، عضو هیئت‌علمی پژوهشکده گیاهان دارویی جهاد دانشگاهی و تیم همکارشان ایجاد گردیده، تاکنون اطلاعات بیش از ۲۰۰ مقاله و پایان‌نامه، ۴۹۳ نویسنده و پژوهشگر فعال در این حوزه، بیش از ۹۰ عنوان مجله علمی و تخصصی مختلف و همچنین بیش از ۲۰۰۰ گونه گیاهی دارویی و معطر با کاربردهای مختلف در صنایع دارویی، غذایی، آرایشی-بهداشتی و غیره گردآوری شده ‌است.

بانک اطلاعاتی اتنوبوتانی ایران شامل ۵ بانک اطلاعاتی اصلی با قابلیت جستجو می‌باشد که اطلاعات آن‌ها در حال گردآوری و تکمیل است.

 بانک اطلاعاتی منابع و اسناد: این بانک با دارابودن اطلاعات بیش از ۲۰۰ سند که شامل مقالات، مقالات مروری، پایان‌نامه‌ها و … می‌شود در مواردی از جمله: عنوان مقالات، نام استان، شهرستان، سال میلادی و شمسی انتشار اسناد، ناشرین و روش‌های به‌کاررفته در مقالات جهت جمع‌آوری اطلاعات، قابلیت جستجو دارد.

بانک اطلاعاتی نویسندگان: شامل اطلاعات ۴۹۳ نویسنده، محقق و پژوهشگر فعال در حوزه گیاهان دارویی است و بر اساس نام افراد، سازمان و یا محل فعالیت آن‌ها و همچنین نشانی آکادمیک و یا آدرس ایمیل افراد قابلیت جستجو دارد.

بانک اطلاعاتی گیاهان: اطلاعات مربوط به ۲۰۳۳ گونه گیاهی در این بانک جمع‌آوری شده است و قابلیت جستجو بر اساس مواردی همچون نام علمی، نام انگلیسی، فارسی، رایج و یا محلی گیاهان، نام سرده، خانواده، رده و راسته آن‌ها، وضعیت انحصاری بودن گیاهان در کشور، سرعت رشد، شکل زیستی، فرم رویشی، دوام، محل رویش، نوع گل و سطح پلوئیدی امکان‌پذیر است.

بانک اطلاعاتی جزئیات اسناد: شامل اطلاعات اتنوبوتانی موجود در هر سند، که مجموعه ۹۱۸۶ داده را شامل می‌شود و قابلیت جستجو بر اساس مواردی همچون نام علمی و یا محلی گیاه، نام بیماری، شکل مصرف گیاه، نوع و نحوه مصرف آن فراهم شده است.

بانک اطلاعاتی ترکیبات شیمیایی: این بانک به‌تازگی اضافه گردیده و در حال جمع‌آوری اطلاعات است.

برای نمونه قابلیت جستجو دررابطه‌با بیماری دیابت در میان اطلاعات موجود روی سایت در زیر نمایش‌داده‌شده است. در خصوص بیماری دیابت تعداد ۵۷۳ رکورد تاکنون در این سامانه ثبت شده است که نمونه‌هایی از آن در زیر قابل‌مشاهده می‌باشد.

بسیاری از خدمات بانک اطلاعاتی اتنوبوتانی به‌صورت رایگان در اختیار علاقه‌مندان قرار دارد. اطلاعات و فهرست مندرجات مقالات، اطلاعات گیاهان و مشخصات نویسندگان برای کاربرانی که روی سایت ثبت‌نام نمایند قابل‌مشاهده و در دسترس خواهد بود. بااین‌حال، دسترسی به جزئیات اطلاعات مقالات و برخی خدمات تکمیلی به پرداخت حق اشتراک نیاز دارد.

در پایان از تمامی اساتید، دانشجویان، پژوهشگران و صاحب‌نظران حوزه گیاهان دارویی و طب سنتی ایران دعوت می‌شود تا با ثبت و ارسال نظرات و پیشنهادات خود در راستای ارتقا و تکمیل اطلاعات بانک اطلاعاتی اتنوبوتانی ایران، یاریگر مجریان این پروژه ارزشمند باشند.

راه‌های ارتباطی:

ایمیل: info@netplant.ir

تلگرام: @netplant

اینستاگرام: @netplant.ir

لینک خبر در سایت شبکه خبری آموزشی گیاهان دارویی