خواص شگفت‌انگیز خرما؛ از انرژی‌زایی فراوان تا پیشگیری از سرطان
خرما با نام علمى .Phoenix dactylifera L، گیاهى دو پایه از خانواده Palmaceae با ساقه‌های منفرد یا پشته‌ای ایستاده یا خزنده بسیار‌کوتاه تا ارتفاع ۳۰ متر، برگ‌های شانه‌ای فرد و نوک تیز و غلاف کوتاه رشته رشته به طول ۳ متر یا بیشتر، دمبرگ با سطح فوقانی شیاردار و سطح تحتانی محدب، گل‌آذین گل‌های نر با دمگل‌آذین کوتاه و رنگ مایل به سفید و معطر به طول ۷-۸ میلی متر و گل‌آذین گل‌های ماده با دمگل‌آذین بلند و گل‌های مایل به سفید به طول ۴-۴٫۵ میلی‌متر، میوه مستطیلی – بیضوی به رنگ‌های زرد، قهوه‌ای روشن، قهوه‌ای تیره مایل به سیاه، قرمز، ارغوانی، شاه‌بلوطی رنگ یا خرمایی مایل به قرمز به طول ۴-۷ و قطر ۲-۳ سانتی‌متر و دانه کانال‌دار و اغلب با قاعده و رأس نوک تیز است.
نام‌های خرما از مرحله گل‌دهی تا رسیدن میوه
میوه خرما چند نوع است که رنگ و طعم آن‌ها با یکدیگر متفاوت است. بعضى هسته دار و بعضى بدون هسته هستند. کشاورزان محلى مرحله گل‌دهی تا رسیدن میوه خرما را در هفت مرحله نامگذارى کرده‌اند، ۱) بهار خرما را طلع، ۲) گل‌هاى ماده تلقیح شده را بلح، ۳) غوره خرما را که هنوز سبز است و شیرین نشده خلال، ۴) غوره خرما را که زرد شده باشد بسره، ۵) خرماى سنگ‌شکن را قسب یا قسبک، ۶) خرماى تازه و رسیده را که رطوبت آن زیاد است، رطب و ۷) خرماى رنگ گرفته و رسیده را که کمى خشکتر از رطب است تمر می‌نامند.
خرما بومى مناطق گرمسیر آفریقا و عربستان است ولی در سایر مناطق گرم جهان نیز کاشته مىشود. این میوه فوق‌‌العاده در کشورهای اروپایى و آمریکایى به‌طور خام کمتر مصرف مىشود و بیشتر در صنعت شیرینى و شکلات مورد استفاده قرار مىگیرد اما در خاورمیانه به خصوص در کشورهاى عربى جزء اصلى سبد غذایى مردم بهشمارمىرود.
مزاج، مضرات و مصلحات خرما
طبیعت خرما گرم و کمى تر تا گرم و کمى خشک است. مصرف آن براى افراد گرممزاج مضر است و ممکن است سبب بروز جوش در دهان، درد دندانهاى پوسیده، خارش بدن و ناراحتیهاى کبدى در این افراد شود. بنابراین لازم است با توجه به نوع مزاج، از مصلحاتی مانند آب انار، خیار، سکنجبین، مغز بادام بدون پوست، گلاب، سرکه و یا کاهو بعد از مصرف خرما استفاده شود. خرماهای تازه و رسیده برای مصرف مناسب‌ترند. خرماهایى که خشک یا استریلیزه شدهاند یا به‌طور مصنوعى شیرین شدهاند از کیفیت غذایى بالایى برخوردار نیستند و در مصرف آن‌ها نباید زیادهروى کرد.
پیشگیری و درمان بیماری‌ها با خرما
در خرما انواع ویتامین‌ها و مواد معدنی وجود دارد و یک منبع غذایى غنى و بسیار باارزش است. به دلیل داشتن ویتامین‌هاى E ،B ،A و عناصری از جمله بور، کلسیم، کبالت، مس، فلوئور، آهن، پتاسیم، فسفر، سدیم، روى، منگنز و به‌خصوص منیزیم مىتواند با مهار رادیکالهاى آزاد از تخریب مولکولى و جهش ناشى از وجود این رادیکالها در سلول جلوگیرى کند و در پیشگیرى از سرطان به خصوص سرطانهاى دستگاه گوارش نقش به‌سزائى داشته باشد.
عده‌اى از دانشمندان از جمله پروفسور دلبه معتقدند چون خرما درصد قابل ملاحظهاى منیزیم دارد براى جلوگیرى از سرطان مفید است، زیرا بیشترین درصد مبتلایان به سرطان را کسانى تشکیل مىدهند که دچار کمبود منیزیم هستند (۱). علاوه بر این خرما به دلیل داشتن عناصر فوق می تواند در بهبود عملکرد سیستم ایمنى، تسریع روند ترمیم و تقسیم سلولى، دقت و کفایت در بیان ژنها، سم زدایى، بهبود عملکرد مغزى موثر باشد.
قند فراوانى که در خرما وجود دارد از سالم‌ترین قندها است حتى در بسیارى از موارد، مبتلایان به بیمارى دیابت نیز مى‌توانند به راحتى از آن استفاده کنند. مصرف خرما در پیشگیری از دیابت نیز مفید است. بدن را چاق مى‌کند، اما براى افراد چاق و کسانى که بیماری قند دارند افراط در مصرف آن ممنوع است.
به نظر مى رسد علت ابتلاى بسیار کم ساکنان شبه جزیره عربستان به دیابت و سرطانهاى ناشى از اعمال تخریبى رادیکالهاى آزاد، مصرف فراوان خرما است. براساس تجربه نیز ثابت شده کسانى که در مناطق گرم زندگى مىکنند و غذاى اصلى آن‌ها خرما است کمتر به سرطان مبتلا مىشوند (۱و۲).
خرما با داشتن مواد تحریک‌کننده هورمونهاى جنسى، در افزایش و تقویت نیروی جنسى بسیار مفید و مؤثر است. براى این منظور باید خرماى خشک را در شیر تازه خیسانیده و میل کنید و به دنبال آن شیر را بنوشید.
به‌علاوه در خرما موادى وجود دارد که انقباضات رحم را به خصوص در هنگام زایمان افزایش مى‌دهد. از جمله ماده ای شبیه اکسى‌توسین (Oxytocin) که باعث سهولت زایمان مىشود و از طرفى خونریزى بعد از زایمان را به نحو مؤثرى کاهش مى‌دهد. نتایج بررسى مقایسه اى اکسى توسین و خرما نیز نشان داد که در گروه خرما میزان خونریزى در ساعت اول، دوم و سه ساعت بعد از زایمان به طور معنى دارى از گروه اکسى توسین کمتر بوده است. وجود تانین در خرما نیز به علت خاصیت قابضی که دارد باعث ایجاد انقباض در عضلات رحم و میومتر و کاهش میزان خونریزى پس از زایمان را مى شود.
مادهاى به نام دیستولنس (Distulence) در خرما وجود دارد که مى‌توان آن را کورتیزون گیاهى دانست و از این جهت بهترین داروى ضد حساسیت و آلرژى به شمار مىآید و براى مبتلایان به بیمارىهاى پوستی و چشمی و روماتیسم که در نتیجه حساسیت به وجود مىآیند، داروى ارزشمندی است.
خرما مولد خون است و کم‌خونى را درمان مى‌کند. همچنین داراى مقدار قابل توجهی آسپیرین طبیعى است و در پیشگیرى از بیمارىهایى نظیر تصلب شرایین مفید است.
ملیّن بوده و جزو داروهاى گیاهى لینتبخش سینهاى مىباشد و به علّت داشتن لعاب و مواد پکتیکى براى تسکین سرفه، رفع اخلاط خونى و ناراحتىهاى سینه بسیار مفید است.
در خرما، کلسیم که عامل اصلى استحکام استخوان‌ها است و فسفر که از عناصر اصلى تشکیلدهنده مغز و مانع ضعف اعصاب و خستگى است، وجود دارد. علاوه بر این خرما در درمان بیمارى ام- اس (Multiplesclerosis)، تقویت ستون فقرات، افزایش قوه بینایی و شنوایى مفید است.
خرما داراى ترکیبات ضدمیکروب است. در درمان بیمارىهاى عفونى مفید بوده و نیز باعث رفع بوى بد دهان می‌شود.
از خواص دیگر خرما، خنثى کردن اسید اضافى معده است (به‌دلیل داشتن مقادیر قابل ملاحظهاى پتاسیم)؛ و به دلیل داشتن مقادیر کمى سدیم (۱ میلى گرم در ۱۰۰ میلى گرم)، براى افراد داراى فشار خون بالا (Hypertension) مفید است.
این میوه براى جلوگیرى از بروز پیرى زودرس و همچنین برطرف کردن عقب ماندگى رشد کودکان ماده غذایى مناسبى است. مصرف خرما در سالمندان براى جبران کاهش سلولهاى مغزى مفید است. همچنین ورزشکاران و کودکان به خاطر فعالیت بدنى زیاد، لازم است روزانه از خرما که داراى انرژى فراوانی است به‌خصوص در کنار صبحانه استفاده کنند.
مصرف هسته خرما (به صورت پودر هسته) نیز بیمارىهایى نظیر کمردرد، ضعف شنوایى و بینایی، اسهال مزمن، سیاتیک و ضعف کلیه را درمان مى‌کند. همچنین خوردن دمنوش آن برای خرد کردن سنگ مثانه مفید است.
منابع:
۱: دانشنامه طب اهل بیت علیهم السلام، ص: ۱۸۱٫
۲: مجموعه مقالات قرآن و طب، ج ۲، ص: ۱۶۶٫