تیره نعناع(Labiatae)

آویشن .Thymus vulgaris L یکی از شناخته‌شده‌ترین گیاهان دارویی از تیره نعناع است. آویشن گیاهی علفی، ریشه مستقیم و با انشعابات فراوان می‌باشد. دارای شاخه‌های زیاد و چوبی است که به ارتفاع ۳۰ سانتی‌متر می‌رسد. ساقه‌های آویشن پوشیده از کرک و برگ‌های کوچک زیادی است. برگ‌های آن کوچک، لوزی شکل، نوک تیز و به‌صورت متقابل، بر روی ساقه قرار دارند. این برگ‌ها به رنگ سبز خاکستری روشن و با بوی بسیار نافذ است و دارای دم برگ‌های کوچکی نیز می‌باشد. گل‌ها کوچک، گلی رنگ و یا سفید مایل به بنفش و گاهی به رنگ سرخ یا صورتی به‌صورت مجتمع در انتهای ساقه قرار گرفته‌اند و در اواخر خرداد و اوایل تیر ظاهر می‌شود. میوه‌ها به صورت ۴ فندقه تخم‌مرغی شکل قهوه‌ای رنگ می‌باشد.

قسمت‌های مورد‌استفاده این گیاه، سرشاخه گلدار و به ویژه برگ‌های آن می باشد. گونه‌های مختلف آویشن در کوهستان‌های ایران به‌ویژه در کوهپایه‌های شهرستان اقلید می‌روید و نام‌های گوناگونی دارد. از جمله در همدان که به آن آزربه و در کوخرد هرمزگان به آن اَوشُه می‌گویند.

برگ‌های آویشن سمبل شجاعت و تهور و رشادت بوده است. در یونان قدیم، قبل از میلاد مسیح، مرسوم بوده اگر می‌خواستند شجاعت و رشادت مردی را تحسین کنند و از او تعریف نمایند می‌گفتند که او عطر آویشن دارد و بوی آویشن می‌دهد. حتی در دوران شوالیه‌ها نیز هروقت زن‌های زیبای اروپا قصد تحسین معشوقه‌های شوالیه خود را به‌عنوان مرد شجاع داشتند روبان‌های زیبایی که روی آن شکل گیاه آویشن نصب می‌شده به آن‌ها هدیه می‌دادند. رومیان نیز آویشن را می‌سوزاندند؛ زیرا باور داشتند که دود آن عقرب را دور می‌کند. هم‌چنین به‌عنوان پادزهر نیش مار و سم جانوران دریایی و نیز درمان سردرد توصیه می‌شده است. این گیاه بسیار موردعلاقه زنبورعسل هست و چنانچه در کنار زنبورها کشت شود، زنبورها را از بیماری‌هایی که با آن مواجه‌اند، مصون نگه می‌دارد. ضماد آویشن برای نیش و گزیدگی حشرات مؤثر است.

آویشن دارای طبع گرم و خشک است؛ برای اشخاصى که داراى کبد گرم مى ‏باشند مضر است و مصلح آن سرکه است. در خوردن آویشن نباید زیاده‌روی کرد زیرا باعث بروز آلبومین در ادرار می‌شود. هم‌چنین مصرف آن برای زنان باردار توصیه نمی‌شود. مقدار مصرف عادی آن برای افراد بالای یک سال، ۶-۳ گرم برگ خشک در یک نوبت و روزی ۳-۱ مرتبه و برای افراد کم‌تر از یک سال، ۱-۰٫۵ گرم از گیاه است. انواع فرآورده‌های حاصل از این گیاه شامل شربت، قرص مکیدنی، بخور، اسانس، روغن و پودر است که برای طیفی از بیماری‌ها استفاده می‌شود که در این مقاله به توضیح مختصری از کاربردهای این گیاه پرخاصیت در برخی بیماری‌ها می‌پردازیم.

تسکین دردهای عضلانی و مفصلی

استفاده از اسانس آویشن و حمام آویشن برای مبتلایان به دردهای عضلانی، دردهای مفصلی و روماتیسمی مفید است. جوشانده سرشاخه‌های گلدار و برگدار گیاه به صورت لوسیون، کمپرس و غیره در محل کوبیدگی، دررفتگی‌ها، آماس و هم‌چنین در محل دردناک نقرس و روماتیسم، مخصوصاً روماتیسم‌های مزمن اشخاص سالخورده استفاده می‌شود.

جلوگیری از ریزش مو

آویشن سبب افزایش جریان خون در پوست سر و قوی‌شدن غده‌های مو و در نتیجه جلوگیری از ریزش مو می‌شود. برای این منظور سر را با محلول رقیق اسانس آویشن شستشو دهید یا کف سر را با روغن آویشن ماساژ داده و بعد از پانزده دقیقه بشویید.

درمان مشکلات اندام‌های شکمی

آویشن داروی سنتی دردهای معده و روده است. جوشانده این گیاه برای درمان پیچش روده و اسهال مؤثر است. اگر داروهای مسهل با آویشن پخته خورده شوند، دل‌درد شدید ایجاد نمی‌کنند. دم‌نوش آن برای تسکین درد رحم، خونریزی‌های رحم و ترشحات غیرطبیعی زنان، قطره‌قطره ادرارکردن و خردکردن سنگ مثانه بسیار مفید است. هم‌چنین برای درمان سکسکه، نفخ و تهوع، دل پیچه، دفع انگل‌های روده، تقویت معده، کبد، طحال، کلیه و تقویت بینایی استفاده می‌شود. آویشن ، باعث سرعت بخشیدن به عمل هضم می‌شود. بنابراین مصرف آن مخصوصاً در وعده‌های غذایی سنگین توصیه می‌شود.

آویشن و سیستم تنفسی

آویشن مخصوصا آویشن باغی دارای اثرات ضدقارچی و ضدباکتریایی قوی است. دم‌نوش آن برای درمان عفونت گوش میانی مفید است. براساس تحقیقات ثابت شده است که گیاه آویشن جهت رفع سرماخوردگی، درمان بیماری‌های مجاری تنفسی فوقانی از قبیل آسم، تنگی نفس، سرفه‌های خشک مکرر، گلودرد، آمفیزم و برونشیت مفید است. دم‌نوش آن اثرات ضد سرفه و خلط آور دارد. هم‌چنین به صورت بخور درسرماخوردگی، برونشیت مزمن، سل و سیاه سرفه استفاده می‌شود.

دمنوش آویشن

۵ تا ۱۰ گرم آویشن را در یک لیتر آب جوش دم کنید و با کمی عسل میل کنید. این دم‌نوش برای ناراحتی کلیه، مثانه، درد مفاصل، سیاتیک، خونریزی‌های رحم و ترشحات غیرطبیعی زنان مؤثر است. هم‌چنین برای بیماری فلج، لقوه، فراموشی، صرع، تقویت کلیه و قوه باه مفید است.

دمنوش آویشن شیرازی و پونه کوهی

آویشن ۱ قاشق، پونه ۱ قاشق، عسل ۲ قاشق مرباخوری در هر لیوان، آب جوش ۳ لیوان. آویشن و پونه را بعد از شستن، همراه با آب جوش در قوری چینی بریزید و به مدت ۳۰ دقیقه روی حرارت ملایم دم کنید. سپس عسل را به آن بیفزایید و میل کنید. این نوشیدنی برای فصل پاییز و زمستان بسیار مناسب است. گرم‌کننده قوی می‌باشد و لرزش زمستانی را از بین می‌برد. هم‌چنین بازکننده گرفتگی روده‌ها، درمان‌کننده بیماری‌های سیستم تنفسی از جمله سرماخوردگی و آنفولانزا و پاک‌کننده سینه و ریه‌ها است.